2 апрель. Аутизм проблемасы турында сөйләшәбез
Балаларның психик сәламәтлеге өчен аутизмның ни дәрәҗәдә куркыныч булуы, аның симптомнары турында без Татарстан Республикасы Сәламәтлек саклау министрлыгының Республика клиник психиатрия хастаханәсенең медицина психологы Илгизә Ильяс кызы Исмәгыйлова белән сөйләштек.
- Илгизә Ильясовна, аутистик спектрның бозылуының сәбәпләре турында сөйләгез әле? Аутизмны кисәтергә мөмкинме?
- Тулаем алганда, проблема турында сөйләсәк, аның сәбәпләре төрле. Нәсел факторы да зур роль уйный, гәрчә бала тапканда һәм иртә балачакта үзәк нерв системасының органик бозылулары да җитди йогынты ясаса да. Еш кына бу факторлар кушыла. Кайчагында аутизм кичерелгән авыру нәтиҗәсе була.
- Аутистик спектрның бозылуының төп билгеләрен атап чыгыгызчы.
- Беренче Аутистик үзенчәлекләр 2 - 2,5 яшькә кадәрге чорда барлыкка килә һәм бала психикасына кагыла. Барыннан да элек, аралашуга ихтыяҗ һәм социаль хезмәттәшлек итү сәләте бозыла, шулай ук үз-үзеңне тоту, мәнфәгатьләр һәм активлык стереотиплыгы билгеләнә. Баланың үз-үзен тотышындагы түбәндәге үзенчәлекләргә игътибар итәргә кирәк:
- күзгә карамый яки тиз генә карый ("карашны тоту" кыен);
- исемләп дәшүгә җавап бирми, аның игътибарын җәлеп итәргә омтылганнарга, өлкәннәрнең кая күрсәтүен карамый.;
- ярдәм сорап мөрәҗәгать итми;
- уенчыклар белән кызыксынмый яки башка балалар кебек уйнамый;
- гиперактив, тәрбиясез, тыңлаусыз, бик сабырсыз бала тәэсирен калдырырга мөмкин;
- сүздә эхолалияләр булырга мөмкин (мультиклардан яки тирә-юньдәгеләрнең сүзләреннән алынган фразаларны кабатлый);
- хәрәкәтчән стереотиплар (әйләнә буенча йөгерү, әйләнү, йөрү, чебек киеп йөрү, кул селтәү, күз алдында селтәү)күзәтелә.;
Әгәр бу билгеләр баланың үз-үзен тотышында 3 ай дәвамында күзәтелсә, табибка мөрәҗәгать итәргә кирәк. Практикада ата-аналар, үз баласының үзенчәлекләрен күреп, еш кына табибларга неврологтан йөри башлыйлар һәм табиб-психиатрга һәрвакыт эләкми. Төгәл диагноз кую, дәвалау мәсьәләләрен хәл итү, алга таба коррекция ясау өчен психиатрларга вакытында мөрәҗәгать итү мөһим булып тора.
- Аутистик спектрның бозылуы булган балаларның ата-аналарга нинди киңәш бирер идегез, әлеге тема буенча популяр әдәбият бармы?
Нәкъ менә Аутистик спектрның бозылуларын иртә ачыклау һәм терапиянең адекват торышына вакытында катнашу, бала үсешенә зур йогынты ясый, симптомнарның авырлыгын киметүгә һәм тормышта мөстәкыйльлек табуга турыдан-туры ярдәм итә. Аутизмны коррекцияләү мөмкин кадәр иртәрәк башланырга тиеш. Балаларга һәм аларның ата-аналарына иртә ярдәм итү буенча төрле хезмәтләр бар. Аутистик спектры бозылган балаларны комплекслы тәэмин итүне оештыру буенча федераль ресурс үзәге: https://autism-frc.ru/ Башлангыч ярдәмне үстерү буенча һөнәри берләшмәләр һәм ата-аналар оешмалары ассоциациясе: https://arprussia.ru/ - шулай ук авыруны мөстәкыйль өйрәнү һәм үз баласына ярдәм итү ысулларын үзләштерү өчен әдәбият бар. Алар арасында: «Аутизм: Практическое руководство для родителей, членов семьи и учителей» Волкмар Фред, Вайзнер Лиза. «Денверская модель раннего вмешательства для детей с аутизмом» С.Роджерс, Л.Висмара (ата-аналар өчен яшел китап). «На ты с аутизмом» С.Гринспан. «Развитие основных навыков у детей с аутизмом» – Т.Делани.
- Әңгәмәгез өчен рәхмәт, Илгизә Ильясовна!